توهم ها تجربیات احساسی هستند که واقعی به نظر می رسند، اما در واقع توسط ذهن ایجاد می شوند. آنها می توانند بر هر پنج حواس انسان تأثیر بگذارند. برای مثال، ممکن است فرد صدایی را بشنود که هیچ کس دیگری در اتاق نتواند آن را بشنود یا تصویری غیر واقعی را ببیند. این علائم ممکن است ناشی از بیماری های روانی، عوارض جانبی داروها یا بیماری های جسمی مانند صرع یا اختلال مصرف الکل باشد. بسته به علت توهم ممکن است فرد نیاز به مراجعه به روانپزشک، متخصص مغز و اعصاب یا پزشک داشته باشد. مرحله درمان ممکن است شامل مصرف دارو برای درمان یک بیماری باشد. پزشک همچنین ممکن است برای بهبود توهمات، رفتارهای مختلفی مانند نوشیدن کمتر الکل و خواب بیشتر را توصیه کند.
انواع توهم
توهم انواع مختلفی دارد و به شکلهای گوناگونی ممکن است تمام حواس را تحت تاثیر قرار دهد. از جمله:
- توهمات بصری: این نوع از توهم، شامل دیدن چیزهایی است که وجود خارجی ندارند. این اشیا، ممکن است شامل اشیا، الگوهای بصری، افراد یا حتی نور باشد. به عنوان مثال، شخص ممکن است فردی را ببیند که در اتاق نیست یا چراغ هایی چشمک زن ببیند که هیچ کس دیگری نمی تواند آنها را ببیند.
- توهمات بویایی: این نوع توهم، حس بویایی شخص را درگیر می کند. ممکن است فرد هنگام بیدار شدن در نیمه شب بوی نامطبوعی را استشمام کند یا احساس کند که بدنش بوی بدی می دهد در حالی که اینطور نیست. این بوها، همچنین می تواند شامل عطرهایی باشد که برای فرد لذت بخش است، مانند بوی گل.
- توهمات چشایی: این توهم شبیه توهمات بویایی هست، اما به جای بویایی، حس چشایی فرد را درگیر می کنند. این طعم ها، اغلب عجیب یا ناخوشایند هستند. توهم چشایی (اغلب با طعم فلزی) یک علامت نسبتا شایع برای افراد مبتلا به صرع است.
- توهمات شنوایی: این توهمات، از رایج ترین انواع توهم هستند. ممکن است فرد بشنود که شخصی با او صحبت می کند یا به او می گوید کارهای خاصی را انجام دهد. صدا ممکن است عصبانی، خنثی یا گرم باشد. نمونه های دیگر این نوع توهم، شامل شنیدن صداهایی مانند راه رفتن شخصی در اتاق زیر شیروانی یا صدای کلیک یا ضربه زدن مکرر است.
شنیدن صداها در ذهن شایع ترین نوع توهم در افراد مبتلا به بیماری های روانی مانند اسکیزوفرنی است. صداها می توانند انتقادی، تعارف آمیز یا خنثی باشند و ممکن است دستورات بالقوه مضری صادر کنند یا فرد را درگیر مکالمه کنند. آنها ممکن است در مورد اعمال شخص تفسیری جاری ارائه دهند. این تجربه معمولاً بسیار ناراحت کننده است، اما همیشه منفی نیست. برخی از افرادی که صداها را می شنوند می توانند با آنها زندگی کنند و به آنها عادت کنند یا ممکن است آنها را بخشی از زندگی خود بدانند. شنیدن صداهایی برای افرادی که اخیراً داغدار شده اند غیرعادی نیست و ممکن است گاهی اوقات این صدای یکی از عزیزانشان باشد.
بهتر است اگر کسی صداهایی می شنود، هر گونه نگرانی را با روانپزشک خود در میان بگذارد. این برای تعیین اینکه آیا فرد یک بیماری روانی جدی دارد مهم است. باید فرد با سایر افراد مشابه خود صحبت کند. برای بحث در مورد مشکل خود باز باشد و سعی کند بفهمد صداها از کجا می آیند، چرا و چه چیزی آنها را تحریک می کند.
- توهمات لمسی: این نوع توهم، شامل احساس لمس یا حرکت در بدن می شود. برای مثال، ممکن است فرد احساس کند که حشرات روی پوست او می خزند یا اندام های داخلی اش در حال حرکت هستند. همچنین ممکن است، فرد لمس تصوری دست های کسی را روی بدن خود احساس کند.
علل توهم چه می تواند باشد؟
توهم می تواند ترسناک باشد، اما معمولاً یک علت قابل شناسایی برای آن وجود دارد.
- شرایط سلامت روان
بیماری های روانی از شایع ترین علل توهم هستند. اسکیزوفرنی، زوال عقل و هذیان چند نمونه هستند.
- استفاده از مواد
مصرف مواد یکی دیگر از علل نسبتاً رایج توهم است. برخی از افراد پس از نوشیدن الکل زیاد یا مصرف مواد مخدر چیزهایی را می بینند یا می شنوند که وجود ندارند. داروهای توهم زا مانند LSD و PCP نیز می توانند باعث ایجاد توهم درفرد شوند.
افراد زمانی که مواد مخدر غیرقانونی مانند آمفتامین، کوکائین، ال اس دی یا اکستازی مصرف می کنند، ممکن است دچار توهم شوند. آنها همچنین می توانند در هنگام ترک الکل یا مواد مخدر با قطع ناگهانی مصرف درگیر توهم شوند. توهم ناشی از مواد مخدر معمولا بصری هست، اما ممکن است حواس دیگر را نیز تحت تاثیر قرار دهد. این توهم می تواند شامل فلاش های نور یا اشکال انتزاعی یا به شکل یک حیوان یا حتی یک شخص باشد. اغلب توهمات بصری درک فرد از دنیای اطرافش را تغییر می دهد. توهماتی که به عنوان بخشی از روان پریشی ناشی از مواد مخدر رخ می دهند، پس از مصرف طولانی مدت مواد مخدر، ممکن است باعث اسکیزوفرنی شوند. برخی از افراد برای «آرام ساختن» و تسکین علائم روان‌پریشی خود شاهدانه مصرف می‌کنند، بدون اینکه بدانند در درازمدت، حشیش روان‌پریشی را بدتر می‌کند.
مصرف زیاد الکل همچنین می تواند منجر به حالت های روان پریشی، توهم و زوال عقل شود.
- کمبود خواب
عدم خواب کافی نیز می تواند منجر به ایجاد توهم شود. اگر شخصی چندین روز نخوابیده باشد یا در مدت طولانی به اندازه کافی نخوابیده باشد، ممکن است بیشتر مستعد توهم باشد. همچنین ممکن است فرد درست قبل از به خواب رفتن، توهماتی را تجربه کند که به عنوان توهمات هیپناگوژیک شناخته می شوند، به توهماتی که درست قبل از بیدار شدن از خواب فرد بدان دچار می شود نیز توهمات هیپنوپومپیک نامیده می شوند. توهمات هیپناگوژیک و هیپنوپومپیک به ویژه در افراد مبتلا به نارکولپسی شایع است. با این حال، ممکن است در افراد بدون نارکولپسی یا هر گونه اختلال نیز رخ دهد. این توهمات، اساساً مانند رویا هستند و به خودی خود جای نگرانی ندارند.
- داروها
برخی از داروهای مصرفی برای شرایط سلامت روحی و جسمی نیز می توانند باعث توهم شوند. بیماری پارکینسون، افسردگی، روان پریشی و داروهای صرع ممکن است گاهی اوقات علائم توهم را ایجاد کنند.
داروهای تجویزی مختلف نیز گاهی اوقات می توانند باعث ایجاد توهم شوند. افراد مسن ممکن است در معرض خطر خاصی باشند. توهمات ناشی از مصرف دارو می تواند وابسته به دوز مصرفی دارو باشد و معمولاً با قطع مصرف دارو متوقف می شود. با این حال، نباید بیمار بدون مشورت با پزشک مصرف دارو را قطع کند.
- سندرم چارلز بونت
برخی از افراد مبتلا به اختلال بینایی ممکن است توهمات بینایی موقتی را تجربه کنند. این بیماری به عنوان سندرم چارلز بونت شناخته می‌شود و افراد مسن‌تری را که شروع به از دست دادن بینایی خود کرده‌اند، تحت تاثیر قرار می‌دهد، اگرچه ممکن است افراد در هر سنی را تحت تاثیر قرار دهد. توهمات معمولاً حدود 12 تا 18 ماه طول می کشد و می تواند به شکل الگوهای ساده و تکراری یا تصاویر پیچیده ای از افراد، اشیا یا مناظر باشد.
- توهم در کودکان مبتلا به تب
گاهی اوقات توهم در کودکان مبتلا به تب نیز رخ می دهد. اگر کودک با دمای بدن 38 درجه یا بالاتر بوده و دچار توهم باشد باید سریعا با پزشک تماس گرفته شود. فرد باید آرام بوده و کودک خود را خونسرد نگه دارد و به او اطمینان دهد. باید کودک را تشویق کرد که مایعات زیادی بنوشد و به او پاراستامول یا ایبوپروفن داده شود. توهمات باید بعد از چند دقیقه از بین بروند.
- سایر شرایط
سایر شرایط نیز می توانند باعث توهم شوند. این موارد می تواند شامل موارد زیر باشد:
تب بالا به خصوص در کودکان و سالمندان، میگرن، انزوای اجتماعی به ویژه در افراد مسن، تشنج، ناشنوایی، نابینایی یا مشکلات بینایی، صرع (گاهی، تشنج‌های صرع می‌توانند باعث مشاهده اشکال چشمک زن یا نقاط روشن شوند)، بیماری های پایانی مانند مرحله 3 HIV (ایدز)، سرطان مغز، یا نارسایی کلیه و کبد، یک وضعیت عصبی پیشرونده مانند بیماری آلزایمر یا بیماری پارکینسون همچنین، گاهی اوقات توهم در افراد مسن ضعیفی که بیمار هستند رخ می دهد. توهمات ممکن است قبل از علائم دیگر مبنی بر ناخوشی فرد شروع شود. برای مثال، ممکن است به دلیل عفونت قفسه سینه یا عفونت ادراری ایجاد شوند.
برخی شرایط دیگر ابتلا به توهم عبارتند از:
- دژنراسیون ماکولا وابسته به سن (AMD): جایی که قسمت مرکزی پشت چشم (ماکولا که نقش مهمی در بینایی مرکزی ایفا می کند) به درستی کار نمی کند.
- آب مروارید: زمانی که تغییرات در عدسی چشم باعث می شود که شفافیت خود را از دست بدهد
- گلوکوم: جایی که مایع در داخل چشم جمع می شود و به عصب بینایی (که اطلاعات را از چشم به مغز منتقل می کند) آسیب می رساند.
- رتینوپاتی دیابتی: که در آن عروق خونی که خون چشم را تامین می کنند در اثر تجمع گلوکز آسیب می بینند.
تشخیص توهم
بهترین کار این است که اگر فرد شک دارد که تصوراتش واقعی است یا نه، فوراً با پزشک خود تماس بگیرد. پزشک در مورد علائم فرد پرسیده و یک معاینه فیزیکی کلی انجام می دهد. آزمایش‌های اضافی ممکن است شامل آزمایش خون یا ادرار و شاید اسکن مغز باشد.
توهمات چگونه درمان می شوند؟
درمان توهم کاملاً به علت اصلی بروز آن بستگی دارد. وقتی پزشک متوجه شد که چه چیزی باعث توهم فرد شده است، می تواند بهترین نوع درمان را برایش توصیه کند.درمان های رایج توهم در زیر آمده اند:
- داروها
اگر فرد به دلیل ترک شدید الکل دچار توهم شده باشد، ممکن است پزشک دارویی تجویز کند که به آرام کردن سیستم عصبی بیمار کمک کند. با این حال، اگر توهمات ناشی از بیماری پارکینسون در یک فرد مبتلا به زوال عقل باشد، این نوع دارو ممکن است مفید نباشد و ممکن است از داروهای دیگر استفاده شود. تشخیص دقیق برای درمان موثر این بیماری بسیار مهم است.
- مشاوره
مشاوره نیز ممکن است بخشی از برنامه درمانی توهم باشد. این امر به ویژه در صورتی صادق است که علت اصلی توهمات فرد یک وضعیت سلامت روانی باشد. همواره، صحبت کردن با یک مشاور می تواند به فرد کمک کند تا درک بهتری از آنچه برایش اتفاق افتاده را داشته باشد. یک مشاور همچنین می تواند به شخص در ایجاد استراتژی های مقابله ای با توهم کمک کند، به خصوص زمانی که فرد احساس ترس یا پارانوئید دارد.
در دراز مدت چه انتظاری می توان از ابتلا به توهم داشت؟
بهبودی از توهم به علت آن بستگی دارد. اگر فرد به اندازه کافی نمی خوابد یا زیاد الکل می نوشد، با اصلاح این رفتارها روند بهبودی حاصل خواهد شد. اما اگر بیماری فرد ناشی از یک بیماری روانی مانند اسکیزوفرنی باشد، مصرف داروهای مناسب می تواند توهمات شخص را به میزان قابل توجهی بهبود بخشد. با مراجعه فوری به پزشک و پیروی از یک برنامه درمانی، به احتمال زیاد روند درمان نتیجه بلندمدت مثبتی خواهد داشت.
توهم می تواند باعث ایجاد احساس عصبی، پارانوئید و ترس در فرد شود، بنابراین مهم است که با فردی باشد که بتواند به او اعتماد کند. اگر کسی را می شناسید که توهم دارد، او را تنها نگذارید. در برخی موارد شدید، ترس و پارانویا ناشی از توهم می تواند منجر به اعمال یا رفتارهای خطرناک شود. باید همیشه در کنار فرد بمانید و برای حمایت عاطفی با او نزد پزشک بروید. همچنین ممکن است بتوانید به سؤالات مربوط به علائمش و دفعات بروز آنها پاسخ دهید.
ترجمه و تالیف: حدیثه سقاتپه
References:
https://www.nhs.uk
https://www.healthline.com