در زمانی که مصر یکی از غنی‌ترین و قدرتمندترین تمدن‌های جهان بود، اهرام، به‌ویژه اهرام بزرگ جیزه بعنوان یکی از باشکوه‌ترین سازه‌های ساخت بشر در تاریخ ساخته شدند. مقیاس عظیم آنها نشان دهنده نقش منحصر به فردی است که فرعون یا پادشاه در جامعه مصر باستان ایفا کرده است. اگرچه اهرام از آغاز پادشاهی قدیم تا پایان دوره بطلمیوسی در قرن چهارم پس از میلاد ساخته شدند، اوج ساخت هرم از اواخر سلسله سوم آغاز شد و تقریباً تا سلسله ششم در حدود 2325 قبل از میلاد ادامه یافت. با گذشت بیش از 4000 سال، اهرام مصر هنوز هم عظمت خود را حفظ کرده اند و نگاهی اجمالی به گذشته غنی و باشکوه این کشور دارند.
فرعون در جامعه مصر
در طول سلسله های سوم و چهارم پادشاهی قدیم، مصر از رفاه و ثبات اقتصادی فوق العاده ای برخوردار بود. پادشاهان موقعیت منحصر به فردی در جامعه مصر بین انسان و خدا داشتند. اعتقاد بر این بود که آنها توسط خود خدایان انتخاب شده اند تا به عنوان میانجی خدا در زمین خدمت کنند. به همین دلیل، حفظ عظمت پادشاه حتی پس از مرگش، زمانی که اعتقاد بر این بود که اوزیریس، خدای مردگان شد، به نفع همه بود. فرعون جدید، به نوبه خود، هوروس، خدای شاهین شد که به عنوان محافظ خدای خورشید، را، خدمت می کرد.
مصریان باستان معتقد بودند که هنگام مرگ پادشاه، بخشی از روح او (معروف به "کا") با بدن او باقی می ماند. برای مراقبت صحیح از روح او، جسد را مومیایی کردند و همه چیزهایی را که پادشاه در زندگی پس از مرگ نیاز داشت، از جمله ظروف طلا، غذا، اثاثیه و سایر هدایا را با او دفن کردند. اهرام نیز به کانون زندگی پادشاه مرده تبدیل شدند که قرار بود پس از مرگ او، زندگی اش در آنجا ادامه پیدا کند. ثروت اهرام نه تنها او، بلکه بستگان، مقامات و کشیشانی که در نزدیکی او دفن شده بودند، را نیز تأمین می کرد.
اهرام اولیه
از آغاز دوران سلسله (2950 قبل از میلاد)، مقبره های سلطنتی در صخره تراشیده شده و با ساختارهای مستطیلی با سقف مسطح معروف به "مستاباس" که پیش درآمد اهرام بودند، پوشانده می شدند. قدیمی ترین هرم شناخته شده در مصر در حدود 2630 قبل از میلاد در ساقارا، برای پادشاه جوسر سلسله سوم ساخته شد. این هرم که به نام استپ هرم شناخته می شود، به عنوان یک مستابای سنتی شروع به ساخت شد اما به چیزی بسیار جاه طلبانه تبدیل گردید. همانطور که در داستان پیش میرفت، معمار هرم، ایمهوتپ، کشیشی شفابخش بود که حدود 1400 سال بعد به عنوان قدیس حامی کاتبان و پزشکان معرفی شد. در طول سلطنت تقریباً 20 ساله جوسر، سازندگان هرم، شش لایه سنگی پلکانی (بر خلاف آجرهای گلی، مانند بیشتر مقبره های قبلی) که در نهایت به ارتفاع 204 فوت (62 متر) رسید، جمع کردند. این هرم، بلندترین ساختمان زمان خود بود. هرم پله ای توسط مجموعه ای از حیاط ها، معابد و زیارتگاه ها احاطه شده بود که جوسر می توانست از زندگی پس از مرگ خود لذت ببرد.
پس از جوسر، هرم پلکانی برای تدفین سلطنتی عادی شد، اگرچه هیچ یک از مواردی که توسط جانشینان سلسله او برنامه ریزی شده بود، احتمالاً به دلیل سلطنت نسبتاً کوتاه آنها تکمیل نشد. قدیمی‌ترین مقبره‌ای که به‌عنوان یک هرم واقعی و صاف، بدون پلکان ساخته شد، هرم سرخ در دهشور بود. این هرم، یکی از سه بنای تدفینی است که برای اولین پادشاه سلسله چهارم، اسنفرو (2613-2589 قبل از میلاد) ساخته شد.
اهرام بزرگ جیزه
هیچ اهرامی به اندازه اهرام بزرگ جیزه که در فلاتی در کرانه غربی رود نیل، در حومه قاهره امروزی قرار دارد، زبانزد خاص و عام نشده است. قدیمی‌ترین و بزرگترین اهرام سه‌گانه جیزه، معروف به هرم بزرگ، تنها سازه‌ای است که از عجایب هفتگانه معروف جهان باستان باقی مانده است. این بنا برای فرعون خوفو (به یونانی خئوپس)، جانشین اسنفرو و دومین پادشاه از هشت پادشاه سلسله چهارم ساخته شد. اگرچه خوفو 23 سال سلطنت کرد، اما اطلاعات نسبتا کمی از سلطنت او فراتر از عظمت هرم او وجود دارد. اضلاع پایه هرم به طور متوسط 230 متر و ارتفاع اولیه آن 147 متر بوده که آن را به بزرگترین هرم جهان تبدیل می کند. سه هرم کوچک که برای ملکه‌های خوفو ساخته شده‌اند، در کنار هرم بزرگ ردیف شده‌اند و مقبره‌ای در آن نزدیکی پیدا شده که حاوی تابوت خالی مادرش، ملکه هتفرس است. مانند سایر اهرام، خوفو با ردیف هایی از مستابا احاطه شده است، جایی که بستگان یا مقامات پادشاه برای همراهی و حمایت از او در زندگی پس از مرگ دفن می شدند.
هرم میانی در جیزه برای پسر خوفو، فرعون خفرع (2558-2532 قبل از میلاد) ساخته شد. هرم خفرع، دومین هرم بلند جیزه است و آرامگاه فرعون خفرع را در خود جای داده است. یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد ساخته شده در مجموعه هرم خفرع، مجسمه ابوالهول بزرگ بود، مجسمه نگهبانی که در سنگ آهک با سر یک مرد و بدن یک شیر حک شده بود. این مجسمه، بزرگترین مجسمه در دنیای باستان بود که 240 فوت طول و 66 فوت ارتفاع داشت. در سلسله هجدهم (حدود 1500 قبل از میلاد) ابوالهول بزرگ به عنوان تصویری از شکل محلی خدای هوروس مورد پرستش قرار گرفت. جنوبی ترین هرم در جیزه برای پسر خفرع، منکائوره (2532-2503 قبل از میلاد) ساخته شد. این هرم، کوتاهترین هرم از اهرام سه گانه است و پیشروی اهرام کوچکتری است که در طول سلسله های پنجم و ششم ساخته می شوند.
چه کسی اهرام را ساخت؟
اگرچه برخی نسخه‌های رایج تاریخ معتقد بودند که اهرام توسط برده‌ها یا خارجی‌هایی ساخته شده‌اند که مجبور به کار شده‌اند، اسکلت‌های حفاری شده از این منطقه نشان می‌دهد که کارگران احتمالاً کارگران کشاورزی بومی مصری بوده‌اند که در زمان طغیان رودخانه نیل بر روی اهرام کار می‌کردند. تقریباً 2.3 میلیون بلوک سنگ 2.5 تنی، برای ساختن هرم بزرگ خوفو باید بریده، حمل و مونتاژ شود. هرودوت، مورخ یونانی باستان نوشت که ساخت آن 20 سال به طول انجامید و به کار 100000 نفر نیاز داشت، اما شواهد باستان شناسی بعدی نشان می دهد که نیروی کار ممکن است در واقع حدود 20000 نفر بوده باشد.
پایان عصر هرم
ساخت اهرام در طول سلسله های پنجم و ششم ادامه یافت، اما کیفیت و مقیاس کلی ساخت آنها در طول این دوره، همراه با قدرت و ثروت خود پادشاهان کاهش یافت. در اهرام بعدی پادشاهی قدیم، که با پادشاه یوناس (2375-2345 قبل از میلاد) شروع شد، سازندگان اهرام، شروع به نوشتن گزارش های مکتوب از وقایع سلطنت پادشاه بر روی دیوارهای اتاق تدفین و بقیه قسمت های داخلی هرم کردند. این نوشته ها که به عنوان متون هرمی شناخته می شوند، اولین ترکیبات مذهبی مهم شناخته شده از مصر باستان هستند.
آخرین سازنده بزرگ اهرام، پپی دوم، دومین پادشاه سلسله ششم بود که در جوانی به قدرت رسید و 94 سال حکومت کرد. در زمان حکومت او، رفاه پادشاهی قدیم رو به کاهش بود و فرعون برخی از موقعیت شبه الهی خود را با افزایش قدرت مقامات اداری غیر سلطنتی از دست داده بود. هرم پپی دوم که در ساقارا ساخته شد و حدود 30 سال پس از سلطنت او به پایان رسید، بسیار کوتاهتر از سایر هرم های پادشاهی قدیم بود. با مرگ پپی، پادشاهی و دولت مرکزی قدرتمند عملاً فروپاشید و مصر وارد مرحله پرتلاطمی شد که به عنوان اولین دوره میانی شناخته می‌شود. پادشاهان بعدی، از سلسله دوازدهم، در مرحله به اصطلاح پادشاهی میانه به ساختمان هرم بازگشتند، اما این پادشاهی ها هرگز در مقیاس اهرام بزرگ نبودند.
اهرام امروز
دزدان مقبره و سایر خرابکاران در دوران باستان و مدرن، اکثر اجساد و وسایل تشییع جنازه را از اهرام مصر خارج کردند و نمای بیرونی آنها را نیز غارت کردند. اهرام بزرگ که از اکثر پوشش‌های سنگ آهک سفید صاف خود جدا شده‌اند، دیگر به ارتفاعات اولیه خود نمی‌رسند. به عنوان مثال، خوفو تنها 451 فوت ارتفاع دارد. با این وجود، میلیون‌ها نفر هر ساله به بازدید از اهرام ادامه می‌دهند، که توسط عظمت بلند آنها و جذابیت پایدار گذشته غنی و باشکوه مصر جذب می‌شود.
هفت حقیقت شگفت انگیز درباره اهرام مصر
اهرام مصر یکی از مهمترین دستاوردهای معماری جهان باستان است. به عنوان یک شاهکار مهندسی باورنکردنی، باستان شناسان هنوز، هر ساله اطلاعات بیشتری در مورد این سازه ها کشف می کنند. مجموعه هرم جیزه همواره، تور بزرگ بازدیدکنندگان از سراسر جهان را به خود جذب کرده است. این اهرام که هنوز در هاله ای از رمز و راز قرار دارند، اسرار خود را به راحتی فاش نمی کنند. اما با گذشت زمان، محققان از طریق آنها به حقایق شگفت انگیز زیادی در مورد مصر باستان دست یافتند. مهارت های فنی آمیخته با اسطوره ها و خرافات، فراعنه را به ساختن این سازه های مهیب هدایت کرد که ثابت شده است برخی از تخریب ناپذیرترین قطعات معماری هستند که تا کنون ساخته شده اند.
- هرم پلکانی باستانی در سقاره،
همه اهرام بطور یکسان ایجاد نمی شوند. در واقع، درست مانند بسیاری از انواع ساختمان‌ها، مراحل متمایزی برای ساخت هر هرمی وجود دارد. اولین اهرام، سازه های نوک تیز نیستند که معمولاً به آنها فکر می کنیم، آنها در واقع مسطح بودند.
نمونه های زیادی از این نوع هرم ها، در گورستان وسیع سقارا واقع در ممفیس، پایتخت مصر باستان، یافت می شود. اهرام اینجا قدیمی ترین اهرام شناخته شده هستند و هرم جوسر را نیز شامل می شوند. این بنا که در زمان سلسله سوم ساخته شد و توسط معمار ایمهوتپ طراحی شد، بین 2630 قبل از میلاد تا 2611 قبل از میلاد ساخته شده است و یکی از قدیمی ترین بناهای تاریخی جهان است که از سنگ تراشی ساخته شده و در واقع نوک تیز نیست. در عوض، این هرم، یک هرم پلکانی است که در آن مستاباها (قبرهای مصری) با اندازه کمرنگ روی هم چیده شده بود. این گونه شناسی در بسیاری از فرهنگ ها از معبد بوروبودور در اندونزی تا هرم ال کاستیو که توسط مایاها در چیچن ایتزا ساخته شده است، یافت می شود.
- اکثر اهرام در غرب رود نیل ساخته شده اند.
فرهنگ مصر باستان پر از نمادگرایی و خرافات است که تصمیم گیری را هدایت می کند. بنابراین، جای تعجب نیست که حتی مکان اهرام باستانی توسط اساطیر تعیین شده باشد. بیشتر اهرام، در ساحل غربی رود نیل و به دلیل مشخصی ساخته شده اند. از آنجایی که اهرام آخرین مکان‌های استراحت فراعنه بودند، منطقی است که در جایی ساخته شوند که روحشان بتواند سفر خود را به زندگی پس از مرگ آغاز کند. برای مصریان باستان، زندگی پس از مرگ و خورشید به شدت در هم تنیده بودند. اوزیریس، خدای مصری که ارتباط نزدیکی با زندگی پس از مرگ دارد و نشان دهنده قدرت زندگی جدید است، با گذشت زمان، با چرخه خورشید و چگونگی رشد جدید از دانه های خفته همراه شد.
به لطف این ارتباط، غروب خورشید به نماد مرگ تبدیل شد و خورشید هر شب در غرب "مرد". قرار بود ارواح فراعنه قبل از طلوع دوباره خورشید در صبح با غروب خورشید ارتباط برقرار کنند که نمادی از زندگی ابدی است. با قرار دادن اهرام در غرب نیل، روح فراعنه درست در منطقه ای زندگی می کردند که به طور استعاری به معنای مرگ بود.
- بررسی نحوه ساخت اهرام
یکی از بزرگترین اسرار در مورد اهرام مصر، تکنیک های ساخت و ساز مورد استفاده برای برپایی آنها است. شاهکار باورنکردنی مصری ها با در نظر گرفتن این که بیش از 2 میلیون بلوک سنگ آهک و گرانیت برای ساختن هرم بزرگ جیزه استفاده شده است، بسیار چشمگیر است. هر قطعه سنگ تراش شده حدود 2.5 تن وزن داشت.
درمورد نحوه جابجایی این بلوک های غول پیکر، متأسفانه، مصریان سوابق مکتوبی را از خود به جای نگذاشتند و نظریه های بسیاری در طول سال ها ارائه شده است. یک مطالعه در سال 2014، این نظریه را مطرح کرد که می تواند به آسانی آب و شن باشد. یک نقاشی دیواری که قدمت آن به 1900 قبل از میلاد برمی‌گردد، دسته‌ای از مردان را نشان می‌دهد که مجسمه بزرگی را روی سورتمه می‌کشند، در حالی که یک نفر در جلو ایستاده و آب را روی شن می‌ریزد. اگرچه در ابتدا تصور می شد که این ژست صرفاً تشریفاتی است، اما شواهد علمی وجود دارد که نشان می دهد این نقاشی کلید کشف رمز و راز نحوه جابجایی آن همه وزن را دارد.
محققان کشیدن مقادیر زیادی وزن روی یک سورتمه روی شن و ماسه را آزمایش کردند و دریافتند که وقتی به مقدار مناسب آب اضافه کنند، کار به طور قابل توجهی آسان‌تر می‌شود. رطوبت ماسه تا حد زیادی اصطکاک را کاهش می دهد و حمل مقادیر زیاد وزن را امکان پذیرتر می کند.
- مصریان از نجوم برای هدایت ساخت و ساز استفاده می کردند.
به گفته یک مصر شناس بریتانیایی، ستارگان یک نیروی هدایت کننده در نحوه تراز شدن اهرام بودند. کیت اسپنس از دانشگاه کمبریج در سال 2000، تحقیقی را منتشر کرد که نشان می‌دهد چگونه از دب اکبر و دب اصغر برای تراز کردن اهرام در جهت شمال به جنوب استفاده شده است.
اندازه گیری های مصریان آنقدر دقیق بوده که فقط تا 0.05 درجه حاشیه خطا دارند. جالب اینجاست که با در دست داشتن این اطلاعات، می توان با استفاده از سوابق نجومی، تاریخ اهرام را نیز تعیین کرد.
- آنها توسط برده ها ساخته نشده اند.
این نظریه قدیمیف مبنی بر اینکه اهرام توسط بردگان ساخته شده اند، ممکن است در واقع درست نباشد. اینف هرودوت، مورخ یونانی بود که به گسترش این ایده کمک کرد که بردگان از طریق نوشته های او اهرام را می ساختند. این مفهومی است که سپس توسط هالیوود تبلیغ شد، اما ممکن است درست نباشد. در دهه 1990، قبر سازندگان اهرام کشف شد. مصرشناسان کاملاً مطمئن هستند که آنها برده نبودند، بلکه سازندگانی بودند که از خانواده های کم درآمد می آمدند.
دفن این سازندگان، در مقبره نشان می دهد که نقش آنها در ساختن اهرام یک افتخار بود و قطعاً رفتاری که با بردگان انجام می شد، این نبود.
- هرم بزرگ می تواند زمان را مشخص کند.
هرم بزرگ جیزه نه تنها شناخته شده ترین اهرام مصر است، بلکه تنها عجایب هفتگانه جهان باستان است که هنوز پابرجاست. هرم بزرگ به دلایل زیادی چشمگیر است، اما یکی از جالب ترین ویژگی های این بنای تاریخی این است که می تواند زمان را نیز مشخص کند. این سازه در واقع مانند یک ساعت آفتابی عظیم عمل می‌کند و سایه‌اش با افتادن بر روی نشانه‌های ایجاد شده در سنگ، ساعت را نشان می‌دهد. البته، از آنجایی که هرم بزرگ است، نمی تواند یک ساعت آفتابی قدیمی باشد. سطح پیچیدگی آن به این معنی بود که نه تنها زمان را نشان می داد، بلکه می توانست انقلاب و اعتدال را نشان دهد و بنابراین به مصریان در تعریف سال شمسی کمک کرد.
- باستان شناسان هنوز در حال کشف اسرار اهرام هستند.
مصر شناسی، رشته بسیار فعالی است که در آن محققان از خواندن کتیبه ها فاصله می گیرند، اما همچنان به حفاری و استفاده از فناوری برای پاسخ به اسرار بسیاری که هنوز برای فاش شدن باقی مانده اند، ادامه می دهند. به عنوان مثال، کشف اخیر یک رمپ 4500 ساله در شمال الاقصر، به محققان سرنخ هایی در مورد چگونگی حمل سنگ های تراش شده مصریان باستان به مسافت های طولانی می دهد.
در نزدیکی محل دفن سقارا، کشف مومیایی گربه ها و صدها مجسمه چوبی گربه در یک مقبره نیز، نشان می دهد که هنوز چقدر راز برای کشف مصریان باستان وجود دارد.
ترجمه و تالیف: حدیثه سقاتپه
References:
https://www.history.com
https://mymodernmet.com